استرس گرمایی در مرغداری و راه های مقابله با آن
پرندگان، خونگرم هستند. بنابراین می توانند دمای بدن خود را نسبتاً ثابت نگه دارند. درجه حرارت مرکزی بدن طیور، 41 درجه سانتی گراد است. در صنعت مرغداری مدرن شمار بالایی از جوجه یا مرغ در سالن هایی با ابعاد بزرگ نگهداری و پرورش می یابند. یکی از نیازهای اساسی پرورش، تامین آسایش پرنده به لحاظ دما و رطوبت نسبی است. همانطور که می دانیم، رشد، تولید و سلامتی در دما و رطوبت نامناسب کاهش می یابد. شرایط اقلیمی ایران به گونه ایست که در اغلب مناطق در بسیاری از روزهای سال دمای بالای ۳۰ درجه ثبت می شود. در فصل تابستان تعداد زیادی از مناطق ایران شاهد دمای بالای ۴۰ درجه هستند. رطوبت نسبی بالا مخصوصا در مناطق شمالی و جنوبی به گرمای غیر قابل تحمل افزوده می شود. بنابراین و با توجه به اینکه اصلاح نژاد سرعت رشد و تولید طیور صنعتی را افزایش داده، کنترل شرایط محیطی یکی از عوامل بسیار مهم در پرورش طیور به حساب می آید.
استرس گرمایی
بدن طیور همانند سایر حیوانات خونگرم برای فرآیندهای زیستی خود مانند تنفس، گردش خون وتنظیم دما مقادیر زیادی انرژی مصرف می کند. این انرژی نهایتا به شکل حرارت از بدن پرنده آزاد می شود. عدم تعادل بین گرمای تولید شده و گرمای آزاد شده (دفع شده) از بدن پرنده ، شرایط بحرانی را بوجود می آورد. در این شرایط حفظ دما که برای حیوانات خونگرم حیاتی است غیر ممکن می گردد. به عبارت دیگر چنانچه گرمای دفعی کمتر از گرمای تولید شده در بدن باشد، در این شرایط پرنده با مازاد حرارت در بدن مواجه شده و تغییراتی در بدن ایجاد می گردد که ما آن را با عنوان تنش یا استرس گرمایی می شناسیم.
رفتار پرنده در مقابل تنش گرمایی:
1- کم شدن تحرک پرنده
2- ایستادن در کنار دیوارها و آبشخورها همراه با بالاگرفتن پرهای خود
3- افزایش مصرف آب
4- کاهش مصرف خوراک
5- تلاش برای دور شدن از سایر همنوعان
6- حرکت به نقاط خنک تر سالن
7- کاهش جریان خون در اندام های درونی
8- تیره شدن پوست
9- له له زدن
له له زدن:
بدر دمای بالا، پرندگان برای کاهش دمای بدن خود به تنفس سریع روی می آورند. به طوریکه پرنده با دهان باز و سریع نفس میکشد و له له میزند . له له زدن طیور در اثر استرس گرمایی راه را برای بیماری های تنفسی نیز باز میکند. چون در این شرایط هوا از مجاری بینی عبور نکرده و بدون فیلتر وارد ریه پرنده میشود. در طیور تخمگذار استرس گرمایی هم اندازه تخم و هم میزان تخمگذاری پرنده را کاهش میدهد. لذا برای افزایش تخمگذاری مرغ و سایر طیور حتما از آنها در برابر تنش های گرمایی محافظت کنید.
رطوبت نسبی بالا به عنوان عامل تشدید کننده دما موجب کاهش کارایی تبخیر آب در شش و کاهش اثر مفید له له زدن می شود. با افزایش دفعات تنفس دفع دی اکسید کربن از شش ها افزایش یافته و در نتیجه آلکالوز تنفسی در اثر افزایش PH خون ایجاد می گردد. در این شرایط فسفات و پتاسیم خون کاهش، سدیم و کلر خون افزایش و در نتیجه رشد و تولید شدیدا تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش می یابند.
راه های مقابله با استرس گرمایی:
- تنظیم جیره غذایی طیور: مکانیزم عمل هضم وجذب مواد مغذی و حرارت تولیدی ناشی از آن در بدن طیور متفاوت است. به عبارت دیگر هضم پروتئین ها موجب تولید حرارت زیادی در دستگاه گوارش و کبد می شود و گرمای متابولیکی درونی را بالا می برد. چربی ها در هنگام هضم و جذب کمترین مقدار حرارت را در دستگاه گوارش و کبد موجب می شوند و مواد قندی و نشاسته ای از این نظر در بین این دو گروه قرار می گیرند. لذا با توجه به شدت استرس گرمایی، تنظیم نسبت انرژی به پروتئین و سطح اسید های آمینه به کاهش اثرات استرس گرمایی کمک قابل توجهی می کند.
- کاهش تراکم گله: زمانیکه گله درگیر تنش گرمایی است لازم است که از تراکم جوجه ها و پرنده ها در سالن کاسته شود. تجویز برخی از داروها به طیور در فصل های گرم باید قطع شوند. بعنوان مثال استفاده از داروهای ضد کوکسیدیوز مثل نیکارابازین یا موننسین در فصل های گرم اثرات استرس گرمایی طیور را تشدید میکند.
- تامین آب خنک: در صورت تامین آب خنک، طیور بهتر می¬توانند استرس گرمایی را تحمل نمایند. آّب سرد موجود در چینه دان با توجه به فاصله کمی که با شریان اصلی سر دارد موجب خنک شدن مغز و تاج و غبغب می¬شود. دسترسی طیور به آب خنک مصرف غذا را به میزان 5% درصد و تولید را حدود 10 درصد افزایش میدهد.با افزایش 0,25 درصدی کربنات سدیم(NaHco3)به آب به تعادل الکترولیتی جهت رشد و تولید با کیفیت به میزان قابل ملاحظه¬ای کمک خواهد شد.
- کلیه اجزای فلزی غیر لازم را از داخل و اطراف سالن دور کنید تا گرما به داخل سالن تابیده نشود.
- درنظر گرفتن اندازه مناسب برای قسمت پیش آمده لبه سقف سالن¬ها جهت جلوگیری از ورود نور خورشید یا باران ضروری می¬باشد.
- فعالیت های روزمره که موجب تماس بیشتری با پرندگان می شود را در دوران تنش گرمایی از برنامه کاری حذف کرده وآرامش پرندگان را بهم¬نزنید. اعمالی مانند نوک چینی، جابجائی پرنده ها، واکسیناسیون و یا حمل و نقل را سریعتر در ساعت خنک و یا در شب انجام دهید
- طیور در ماههای گرم سال نسبت به ماههای سرد وخشک تقریبا به 20 درصد فضای بیشتر نیاز دارند به عبارت دیگر تعداد پرنده ای که در طول ماههای گرم سال در یک سالن یا پن نگهداری می شوند باید تقریبا 80 درصد جمعیت پرندگانی باشند که در طول ماههای سرد در همان سالن نگهداری می¬شوند.