ویژگی مکان نگهداری گوسفند و بز
افزایش اندازه گله های بز و گوسفند نیازمند تغییر در تجهیزات و جایگاه نگهداری این حیوانات می باشد. در این جایگاه ها، عوامل محیطی مثل درجه حرارت محیط، رطوبت و نور باید کنترل گردد تا از بیماری های جدی جلوگیری شود. استفاده از روش های استاندارد در پرورش بز و گوسفند مانند فراهم کردن فضای مورد نیاز، تهویه، عایق بندی و همچنین استفاده کار آمد از ساختمان و رعایت اصول بهداشتی منجر به یک محیط سالم برای بزها و گوسفندان در مرحله نگهداری و پرورش می گردد. شرایط زندگی بزها و گوسفندان نباید با طبیعت زندگی آنها در تضاد باشد. پیش از تصمیم برای ساخت جایگاه نگهداری بز و گوسفند ، باید مقایسه ای بین هزینه های ساختمان و تجهیزات و نتایج اقتصادی ناشی از نگهداری این حیوانات اهلی انجام شود. بعضی از پرورش دهندگان تعداد زیادی بز و گوسفند را در یک ساختمان جای می دهند. اینگونه دام ها به شرایط محیطی اطراف حساس می باشند. بنابراین باید برای بزها و گوسفندان فضای کافی فراهم گردد. جایگاه نگهداری بز و گوسفند تأثیر زیادی بر عملکرد حیوان دارد. تولید شیر و پرورش خوب با سلامت فیزیکی آنها در ارتباط است. جایگاه مناسب نه تنها منجر به افزایش سطح سلامتی گله می گردد، بلکه به پرورش دهنده و کارگران این واحد در نگه داشتن بازده ی مناسب کمک می کند.
در بسیاری از نقاط دنیا به علت شیوع بیماری، جایگاه نامناسب، کمبود مواد غذایی، بزها و گوسفندان بازده‌ای و تولید بسیار پایینی دارند. در بسیاری از مناطق فقدان جایگاه مناسب، اصلی ترین مشکل، تشخیص داده شده است بحث در مورد ساختمان و جایگاه نگهداری بز و گوسفند به دو دلیل پیچیده است . اطلاعات در مورد ساختمان و تجهیزات مخصوص در میان دامداران پایین است. گاهی اوقات برحسب شرایط آب و هوایی ویژگی ساختمان واحد پرورش گوسفند و بز باید متفاوت تر ساخته شود.
در این مطلب اطلاعات کلی بیان می شود و هر پرورش دهنده بز و گوسفند باید احتياجات خاص دام های خود را بررسی کرده و با در نظر گرفتن بقیه عوامل، ساختمان و تجهیزات را طراحی نماید. در کل ساختمان و تجهیزات مجمتع پرورش بز بسیار شبیه به ساختمان مناسب نگهداری گوسفند می باشد. احتياجات لازم برای جایگاه بزها و گوسفندان ، یک ساختمان خشک با تهویه خوب می باشد. در این جا چند نوع جایگاه و نیازهای آنها توضیح داده می شود.
عوامل محیطی بزها و گوسفندان
عوامل محیطی در برگیرنده بسیاری از جنبه های فیزیکی می باشد که بزها و گوسفندان را تحت تأثیر قرار می دهد. نسبت به درجه حرارت محیط و رطوبت باید توجه زیادی صورت گیرد. اطلاعات دقیقی در این مورد وجود ندارد که رطوبت چه تأثیری بر بزها و گوسفندان در هر منطقه می گذارد. با افزایش درجه حرارت داخل ساختمان نگهداری بز و گوسفند ، رطوبت هوا نیز افزایش می یابد. افزایش رطوبت بر روی گله دام های زنده تأثیر منفی دارد، زیرا احتمال ابتلا به بیماری های ریوی افزایش می یابد. در هنگام انتخاب و طراحی ساختمان بزها باید عوامل متعددی مدنظر قرار گیرد. در این جا به برخی از آنها پرداخته می شود.
گرمای تولید شده توسط بزها و گوسفندان
دما یکی از عوامل مهم و مؤثر بر تولیدات دامی می باشد و تحت تأثیر متابولیسم حیوان، پارامترهای آب و هوایی و همچنین تغییر در ویژگی های سطحی می باشد. درجه حرارت بدن بز و گوسفند 38.5 درجه سانتی گراد می باشد و باید در صورت لزوم با تغییر دادن شرایط محیطی در همین حد نگه داشته شود، گرمای تولید شده توسط بزها به وزن بدن، میزان خوراک، شرایط محیطی و میزان فعالیت بستگی دارد. بز به ازاء هر 45.4 کیلوگرم وزن بدن در حدود 141 کیلوکالری در ساعت گرما در دمای 7.2 درجه سانتی گراد یا 45 درجه فارنهایت تولید می کند.
متوسط بخار تولید شده توسط بزها وگوسفندان در جایگاه نگهداری
در طی تنفس طبیعی بزها رطوبت آزاد می شود. هر چه درجه حرارت محیط بالاتر باشد، میزان رطوبت تولیدی بیشتر است. به ازای هر 45.4 کیلوگرم وزن بز، بخار تولید شده در دمای 7 درجه سانتی گراد در حدود 0.3 کیلوگرم در ساعت است. این رطوبت تولید شده باید توسط تهویه خارج گردد.
تهویه و عایق بندی جایگاه نگهداری گوسفند و بز
جدا کردن گرمای ساختمان از رطوبت آن کار آسانی نیست. البته میزان آن بستگی به تعداد و وزن حیوانات موجود در ساختمان، طرح ساختمان و مکان آن از نظر جغرافیایی دارد. تهویه، گرمای درونی و رطوبت جایگاه بز و گوسفندان را تحت تاثیر قرار می دهد. برای یک جایگاه بز قدیمی با عرض 12 متر، استفاده از تهیوه توصیه می گردد. تهویه در ساختمان بزها توسط تهویه طبیعی (دریچه های موجود در ساختمان)، یا تهویه مصنوعی (فن های ورودی و خروجی) و یا ترکیبی از این دو صورت می گیرد. وقتی فن ها در ساختمان های گرم استفاده می شوند، هوای تازه وارد می شود و فن های خروجی باید طوری طراحی شوند که 0.7 تا 5.6 مترمکعب هوا در هر دقیقه به ازای هر 454 کیلوگرم وزن بدن بز جا به جا گردد. در تهویه جایگاه بز و گوسفند هوای تازه و هوای آلوده در برخورد و رقابت هستند. سطح گازهای مضر مانند دی اکسید کربن از 35 درصد، آمونیاک 0.015 درصد و سولفید هیدروژن 0.002 درصد نباید هرگز تجاوز کند. در مناطق معتدل همیشه این امکان فراهم نیست که برای جایگاه بز عایق سازی انجام گیرد. در چنین مناطقی دمای روزانه معمولا تغییر می کند. نیاز به عایق سازی و از بین بردن بخار هوا در جایگاه بز مانند گوسفند می باشد. در طراحی جایگاه جریان داشتن هوا یک نکته مهم است. نور هم برای راحتی حیوان و هم صاحب حیوان مهم می باشد.
مکمل گرمایی
به طور معمول ناحيه آسایش حرارتی برای بزهای شیری بین 13 تا 21 درجه سانتی گراد می باشد، در برخی مناطق، گرما فقط تا 4 درجه سانتی گراد نیاز می باشد. میزان گرمای مورد نیاز به تراکم حیوانات، میزان عایق سازی و بقیه عوامل ساختمان، تهویه، مدیریت کود و آب و هوا بستگی دارد. راه های گوناگونی برای مقابله با عوامل محیطی منفی مانند رطوبت زیاد و درجه حرارت وجود دارد، پرورش دهندگان بز باید راه های درست استفاده از تجهیزات را یاد بگیرند. مهم ترین امر در طراحی جایگاه بز و گوسفند آسایش حیوان به ویژه در مقابل عوامل محیطی می باشد.
مسائل بهداشتی
ساختمان استفاده شده برای بزها و گوسفندان از نظر مسائل بهداشتی بسیار مهم می باشد. پرورش دهنده بز باید از رابطه بین سلامت حیوان و آسایش آن در محیط اطرافش آگاه باشد . ممکن است گاهی اوقات پرورش دهنده به علت یک سری سودهای پایین مالی دچار مشکلات بزرگی شود. برای افزایش سود پرورش دهنده ممکن است تعداد زیادی بز و گوسفند را در یک جایگاه نامناسب جای دهد یا ورودی های هوا را مسدود کند. در این صورت شرایط نامطلوبی برای بزها و گوسفندان فراهم می شود. این کار منجر به افزایش تلفات این حیوانات می گردد. هر چند بسیاری از اشتباهات ممکن است به علت طرح پایه ای جایگاه بزها و گوسفندان شامل جهت ساختمان، موقعیت درها، محل ورودی و محل تجهیزات باشد.
حفظ بهداشت
راه های بسیاری برای حفظ بهداشت وجود دارد. یک راه برای اطمینان از حفظ بهداشت خوب برای بزها و گوسفندان ، تمیز نگه داشتن جایگاه بز از آلودگی می باشد. راه دیگر، اطمینان از جدا بودن حیوانات بیمار و بره ها یا بزغاله های تازه به دنیا آمده می باشد.
عوامل محیطی معیوب
عوامل محیطی منفی بر بزها و گوسفندان ماده شیرده تأثیر می گذارد. این حیوانات ممکن است در محیط شلوغ و با تراکم زیاد دچار تهاجم و آسیب گردند. همچنین ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند. بز و گوسفندهایی که در شرایط گرم نگهداری می شوند بیرون از این ناحیه گرمایی باید برای افزایش حرارت انرژی زیادی صرف کنند.
برای این که بز و گوسفند بتواند خود را از سرما حفظ کند غذای بیشتری مصرف می کند و برعکس آن، موقع افزایش حرارت بز و گوسفند برای کاهش گرما غذای کمتری مصرف می کند، بزها و گوسفندان تمایلی به از دست دادن رطوبت ندارند. در آخرین تحقیقات، در آب و هوای گرم افزایش تنفس و ریتم قلبی و گشاد شدن رگ ها مشاهده گردید.
بزهای بالغ همانند تمام نشخوار کنندگان می توانند دمای پایین محیط بیرون را تحمل کنند و از طریق متابولیسم و هضم دمای بدن را ثابت نگه دارند. برای بزهای شیرده نگه داشتن دمای طبیعی بدن برای تولید شیر مناسب ضروری می باشد. آلودگی هوا برای سلامت بزها و گوسفندان مضر است. ذرات آلوده کننده هوا در جایگاه نگهداری این حیوانات در هوای در حال گردش معلق می باشند. مدت معلق بودن آن بستگی به اندازه و چگالی آنها دارد. ذرات زنده مانند: میکروارگانیسم ها، کپک ها، باکتری ها و ویروس ها می توانند بیماری زا باشند. این ذرات باعث ایجاد مشکل در ریه بزها و گوسفندان می شوند.
عوامل بیماری زا به وسیله عطسه و سرفه بیرون رانده می شوند، به ذرات مایع و گرد و غبار چسبیده و از طریق راه های تنفسی وارد شش ها می شوند. جمعیت بیش از حد باعث افزایش این مشکل می گردد. بنابراین محدود کردن تعداد حیوانات در یک جایگاه ضروری می باشد. کاهش تولید شیر باعث کاهش سودهی می گردد.
هزینه های متفاوت مانند دامپزشکی و هزینه های خوراک در حال افزایش هستند. کاهش هزینه های غیرضروری منجر به سود نهایی می گردد. سازگاری بین محیط طبیعی زندگی بز و نیازهای آن برای بازده‌ای و سود ضروری می باشد، در طراحی جایگاه بز و گوسفند در نظر گرفتن احتياجات آب، خوراک و انرژی مهم می باشد.
اتاق شیردوشی باید به سمت شمال طراحی شود، اتاق نگهداری بزغاله ها و بره ها و همچنین شیردوشی نیازمند یک جهت متفاوت می باشد. به طور کلی هماهنگ کردن تمام این نیازهای مختلف دشوار می باشد، در واقع پرورش دهنده بز با شرایطی متفاوتی روبرو است. برای مثال شیردوشی مکانیزه، جایگاه باز و نبود چرا بر روی طراحی جایگاه تأثیر می گذارد.
در این حالت پرورش دهنده باید جایگاه باز با آخور خوراک یا جایگاه بسته یا چرای باز را انتخاب کند؟ پس از این که پرورش دهنده تمام این احتیاجات را در نظر گرفت و یک برنامه ی مدیریت گله ای طراحی کرد می توان به طرح ساختمان و تجهیزات مورد نیاز توجه کرد. طراح باید مکان هایی را برای سم چینی، تلقیح مصنوعی و درمان حیوانات بیمار در نظر گیرد.
بهتر است برای آسایش بزها و گوسفندان این اعمال در مکانی انجام گیرد که خوب طراحی شده است. محل هایی برای ذخیره مقدار زیاد خوراک، تجهیزات در رابطه با تلقيح مصنوعی و شیردهی مکانیزه و مواد تمیز کننده آنها در نظر گرفته شود. تجهیزات بزها باید طوری طراحی شوند که در نیروی کار و در نتیجه هزینه صرفه جویی گردد. حداقل تجهیزات خوراک و آب باید اتوماتیک و مکانیزه باشند.
بستر
بزها معمولا روی یک بستر عمیق از کاه زندگی می کنند. ولی مزیت قفس های با کف نرده ای این است که حیوانات به علت عدم وجود ماده بستر، تمیز نگه داشته می شوند و به علت فضای کمتر برای حرکت، انرژی مصرفی کاهش می یابد. در دمای پائین تر، حیوانات بستری را ترجیح میدهند که اتلاف گرمایی کمتر باشد مانند بستر کاه یا تشک . بزها و گوسفندان در محیط های طبیعی اغلب بر روی سنگ ها در مناطق صخره ای استراحت می کنند. که این نشان میدهد بزها بستر نرم را ترجیح نمیدهند.
گاو و گوسفند در درجه حرارت پایین، بستر نرم را ترجیح میدهند و نشان داده شده است که بزها در درجه حرارت پائین زمان دراز کشیدنشان کاهش می یابد و مدت زمان بیشتری را صرف خوردن می کنند. نشان داده شده است که در هوای معتدل بزها به بستر کاه کمترین تمایل را دارند و به بستر فلز، بیشترین تمایل را نشان میدهند.
کف جایگاه
کف جایگاه بزها باید از مواد بادوام و مقاوم و غیرلغزنده ساخته شود. جنس کف جایگاه نگهداری بز و گوسفند می تواند چوبی، فلزی و پلاستیکی باشد. کف جایگاه باید طوری طراحی شود که به خوبی زهکشی شده و تمیز کردن آن راحت باشد. کف های چوبی باید از چوب محکم و بدون هیچ گونه زبری ساخته شوند. البته این نوع کف ها زمانی که خیس شوند لغزنده می شوند. عیب دیگر کف های چوبی این است که خوراک ممکن است وارد شکاف های آنها گردد و موجب فراهم آوردن محیطی برای جذب جوندگان شود.
از سیمان نیز می توان برای ساخت کف جایگاه بز استفاده کرد. کف های سیمانی ممکن است برای راه رفتن محکم باشند ولی تمیز و ضدعفونی کردن آنها راحت است. روی کف های سیمانی باید حدود 10 تا 15 سانتی متر کاه یا مواد جاذب دیگری مثل خرده چوب، خاک اره، روزنامه های خرد شده و پوسته بادام زمینی استفاده شود. در بعضی مناطق، برای کف از لاستیک نیز استفاده می گردد، اما زیاد توصیه نمی شوند.
انواع جایگاه ها نگهداری گاو، گوسفند و بز
تمام جایگاه های بز و گوسفند به دو نوع جایگاه باز و جایگاه بسته طبقه بندی می شوند. در مناطق روستایی جایگاه های ساده ای وجود دارد که در این جا به آنها پرداخته نمی شود.
جایگاه بسته
همان طور که از نام این جایگاه مشخص است، این جایگاه ها به صورت بسته هستند و بزها و گوسفندان را از باران و برف حفظ می کنند. دمای داخل آن ها در هوای سرد چند درجه گرمتر و در هوای گرم چند درجه خنک تر از هوای بیرون می باشد. ساختمان های سرد به طور طبیعی دارای سوراخ هایی هستند که هوا از طریق آنها جا به جا می شود. این سوراخ ها باید به خوبی و برای جابه جایی مناسب هوا در ساختمان طراحی شوند .گرم کردن این جایگاه ها در هوای سرد باعث تجمع رطوبت شده و بر روی دیوارها و سقف نیز مشاهده می گردد. در جایگاه های بز، حفظ یک محیط خشک و هوای مطبوع مهم تر از افزایش دما برای چند درجه و تجمع رطوبت می باشد.
جایگاه باز
جایگاه باز سیستمی است که در آن گله بز و گوسفند به صورت گروهی نگهداری می شود، البته این به جز مواقع شیردوشی است. این سیستم مورد توجه بسیاری از پرورش دهندگان قرار گرفته، زیرا در مقایسه با سیستم جایگاه انفرادی به تعداد کارگر کمتری نیاز است. در سیستم های با جایگاه باز به چند قسمت از جمله منطقه استراحت، منطقه خوراک، منطقه ورزش و شیردوشی نیاز می باشند. در این قسمت توضیحاتی در این مورد داده می شود.